Եթե վերադառնար Հուլիոս Կեսարը

Մ.թ.ա. 100 թվականի հուլիսի 21-ին (տարբեր աղբյուրներ նշում են և 12-ը, և 13-ը) բարձրատոհմիկ ու աղքատացած պատրիկի ընտանիքում ծնված հռոմեացին արդեն երրորդ հազարամյակն է՝ ամենահայտնի ու ամենահակասական իտալացին է: Պարզապես՝ Գայոս Հուլիոս Կեսար: Պատմությունը, որ նա սրով ու օրենքներով հաստատեց, ժամանակների մեջ պահեց նրա անունը ու նրան ժամանակակից պահեց: «Veni, vidi, vici» և «Et tu, Brute»՝ սկսեց ու ավարտեց այդպես: Սա՝ օրվա պատմական դեմքը:

Իսկ առօրեակա՞նը:
Երկուշաբթի օրը բարձր տրամադրությամբ ԱԺ նախագահ Արա Բաբլոյանի ղեկավարած պատվիրակությունը մեկնեց Մոսկվա՝ պաշտոնական այցի: Սովորական այց էր լինելու՝ արարողակարգային հանդիպումներով՝ խորհրդարանի երկու պալատներ, պատրիարք, հայ համայնք, պաշտոնական ընթրիքներով ու գրավոր բաժակաճառերով: Համարյա այդպես էլ եղավ, բայց հայ և ռուս ժողովուրդների դարավոր բարեկամության մշտական իդիլիան փչացրեց ՌԴ Պետդումայի նախագահ Վյաչեսլավ Վոլոդինը: Խորին շնորհակալություն նրան՝ եթե պարբերաբար որևէ ռուս պաշտոնյա ոտնձգություն չանի մեր ազգային արժեքների ու նույնականության հանդեպ, մենք լիովին կարող ենք ընդարմանալ ու կորցնել զգոնությունը: Հայ վարորդների վարորդական իրավունքի հարցը Արա Բաբլոյանը չբարձրացներ էլ, Վյաչեսլավ Վոլոդինը գտնելու էր պատրվակ՝ հնչեցնելու իր պահանջը, և ռուսական լրատվամիջոցները տիրաժավորելու էին Պետդումայի նախագահի խոսքերը՝ առանց հայկական կողմի պատասխանի, որը նրանց չի հետաքրքրում: Որքանո՞վ է իրավական ՌԴ-ում 2017-ի հունիսի 1-ից գործող օրենքը, որ օտարերկրյա քաղաքացիներին արգելում է աշխատել ազգային վարորդական իրավունքով:

1949-ին Ժնևում ստորագրվեց կոնվենցիա, որը ստորագրած երկրներում գործում է ոչ թե ազգային վարորդական իրավունքը, այլ միջազգայինը: 1968-ին ընդունվեց Վիեննայի կոնվենցիան, որին միացան և Ռուսաստանը, և Հայաստանը: Վիեննայի կոնվենցիայով՝ յուրաքանչյուր պետության ազգային վարորդական իրավունք գործում է կոնվենցիային միացած պետություններում: ՈՒրեմն ի՞նչ ազգային վարորդական իրավունքի գերակայություն ՌԴ-ում: Դա տուրք չէ՞ բյուրոկրատիային, որի դեմ իր ասուլիսներում և ուղիղ եթերներում խոսում է ՌԴ նախագահը ու պահանջում վերացնել: Ոչ: Ազգային բյուրոկրատիա չէ, քաղաքականություն է՝ հուլիսի 14-ին Պետդուման ընդունեց օրենք, որով ՌԴ տարածքում ճանաչվում է ԵԱՏՄ այն երկրների քաղաքացիների ազգային վարորդական իրավունքը, որտեղ ռուսերենն ունի պաշտոնական կարգավիճակ, այսինքն՝ բելառուսները, ղազախները, ղրղզները կարող են վարորդ լինել, հայերն ու տաջիկները՝ ոչ: Համարենք, որ Ռուսաստանն ինքնիշխան երկիր է, ազատ իր տարածքում սահմանել ու բեկանել օրենքներ: Բայց բացի ինքնիշխան երկիր լինելուց՝ ՌԴ-ն ԵԱՏՄ հիմնադիր անդամ է, որտեղ գործում են մարդկանց, ապրանքների ու ծառայությունների ազատ տեղաշարժի իրավունքները: Ի՞նչ ազատ տեղաշարժ, եթե միասնական տարածքում քաղաքացուն զրկում են աշխատանքի իրավունքից: Երկու օր առաջ ԵԱՏՄ-ն ՌԴ-ին առաջարկեց օտարերկրյա վարորդական իրավունքի արգելման աղմկահարույց օրենքը չտարածել դաշինքի երկրների վրա: ԵԱՏՀ խորհրդի նախագահ Օլեգ Պանկրատովը ՌԴ Պետդումային հիշեցրեց պայմանավորվածությունը, որ օտարերկրացի վարորդների հարցը պետք է կարգավորվի առանձին համաձայնագրով, որը չպետք է հակասի ԵԱՏՄ և ընդհանուր աշխատանքի շուկայի սկզբունքներին: ԵԱՏՄ-ն ՌԴ-ին առաջարկեց փոփոխություններ կատարել գործող օրենքում՝ բացառելով արգելքի կիրառումը միության անդամ բոլոր երկրների քաղաքացիների համար: Կընդունի՞ Մոսկվան ԵԱՏՄ առաջարկը, թե՞ ոչ: Տարօրինակ է, չէ՞, հնչում, համարյա թե ինքդ քեզ առաջարկ ես անում ու որոշում ես ընդունել, թե չընդունել:

Վարորդները պատրվակ են, ի վերջո՝ Պետդուման դեռ օրենք չի ընդունել, որով այլազգի վարորդներին արգելում է քննություն հանձնել ու ստանալ վարորդական ռուսական իրավունք: Ճիշտ է՝ կան անմահ բյուրոկրատները, որ ամեն ինչ կանեն այդ իրավունքը չտալու համար: Հարցը ոչ վարորդներին ու նրանց աշխատանքի հնարավորությանն է վերաբերում, ոչ էլ նպատակ ունի աշխատանքով ապահովել ռուս վարորդներին, կամ բելառուս, ղազախ ու ղրղզ: Չինաստանում ևս ռուսերենը երկրորդ պետական լեզու չէ, Պեկինը անհասկանալի լեզուն հայտարարելու է երկրորդ պետակա՞ն: Իհարկե, ոչ: Բոլորովին վերջերս էլ կրթության ՌԴ նախարարն էր հայտարարել, որ ԱՊՀ տարածքում պետք է կիրիլիցայի անցնել: Մինչդեռ, օրինակ, Ղազախստանը կիրիլիցայից լատինատառ գրության անցնելու տասնամյա ծրագիր է սկսել: Աստանայի նպատակը գլոբալ ինտեգրումն է ու թուրքալեզու աշխարհի ընդհանրական գրությանը համապատասխանեցումը: Ինչո՞ւ Ռուսաստանը չի առարկում Ղազախստանի լատինատառ գրությանն անցնելուն, բայց առաջարկում է, որ հազարամյակների դպրություն ունեցող Հայաստանն անցնի կիրիլիցայի: Թվում էր՝ կրթության նախարարի հարուցած սկանդալը մարում է, բայց Վյաչեսլավ Վոլոդինի պահանջը նաև այդ սկանդալին կենդանություն տվեց: Հարցը քաղաքական է, քաղաքական շանտաժ, որ ոչ մի կապ չունի վարորդական վկայականի հետ՝ այսօր վարորդներն են, վաղը հետիոտները կլինեն: Դարասկզբից Ռուսաստանը փորձում է Հայաստանին պարտադրել երկրորդ պետական լեզու:
2001-ին Երևանում, Ազգային ժողովում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինն անձամբ նույն հարցը բարձրացրեց՝ ստանալով ԱԺ նախագահ Արմեն Խաչատրյանի պատասխանը՝ համարյա նույն բովանդակությամբ, ինչ Արմեն Աշոտյանն է Վյաչեսլավ Վոլոդինին ասել՝ ռուսերենի դասավանդման մակարդակի բարելավման, հումանիտար ոլորտի փոխհարաբերությունների ինտենսիվ մակարդակի մասին և այլն, և այլն՝ նշելով, որ Հայաստանում ռուսաց լեզվին պետական կարգավիճակ շնորհելու խնդիր օրակարգում չկա և չի նախատեսվում:
«Ռուսական աշխարհը» ռուսների համար աշխարհի այն բոլոր տարածքները չեն, որտեղ գոնե մեկ ռուս է ապրում, այլ այն տարածքները, որտեղ Ռուսաստանը տեսնում է իր շահը: Որտե՞ղ Մոսկվան իր շահը չի տեսնում: Իսկ ընդհանրապես՝ քաղաքականության մեջ ընդունված է ասիմետրիկ պատասխանի մոդելը:

Ռուսաստանը Ադրբեջանին սպառազինության նորանոր խմբաքանակներ է մատակարարում, պարզ է, որ Հայաստանում նորից է բարձրանալու դժգոհության ալիքը: Ալիքը ծածկում են ալիքով: Սկանդալը՝ սկանդալի դեմ, ինչպես՝ սեպը սեպի: Երբ նման առաջարկություն էր արվում, հայկական պատվիրակությունը պետք է դադարեցներ հանդիպումները ու վերադառնար Երևան, ոչ թե շարունակեր «գործընկերային քննարկումները»: Սկանդալ՝ սկանդալի դեմ: Դա կանխարգելիչ գործոն կդառնար հետագա նման «առաջարկների» համար: Չի եղել ու չի լինի: Բացի բարձրաստիճան պաշտոնյաներից՝ Հայաստանում պաշտոնական ռուսասերներ կան, որ հիմա էլ փորձում են Վոլոդինի դատապաշտպանը դառնալ՝ ասենք՝ Վոլոդինը Բաբլոյանին տվել է անձնական պատասխան, ոչ թե պաշտոնական տեսակետ է հնչեցրել: Իսկ ո՞րն է Հայաստանի պաշտոնական տեսակետը: Կրթության նախարա՞րը կբարձրաձայնի, ԱԳ նախարա՞րը, վարչապե՞տը, ԱԺ նախագա՞հը, նախագա՞հը: Քանի դեռ նրանք լռում են, միշտ գտնվելու է մի Վոլոդին, որ ասի՝ սա ի՞նչ ամառ է, Ռուսաստանում ցուրտ է, Հայաստանում տապ, ռուսերենը պետք է պետական լեզու լինի Հայաստանում, որ մենք տաքանանք, իսկ դուք զովանաք: Ինչո՞վ տրամաբանական չէ: ՌԴ մշակույթի նախարար Վլադիմիր Մեդինսկին էլ Երևանի տաքսիստներից էր բողոքում, որ անգլերեն գիտեն, ռուսերեն՝ ոչ: Հնդկաստանում անգլերենը պաշտոնական լեզու է, բայց Լոնդոնը Դելիին ոչինչ չի պարտադրել՝ լեզուն առևտրի առարկա չէ, բայց ինքնության հիմք է, որ ամենախոցելին է միջազգային հարաբերություններում: Երբ ուզում են պետության ինքնիշխանությունը նվազեցնել, հարվածում են մշակույթին ու լեզվին:

Հուլիսի 19-ին ԼՂՀ Ազգային ժողովն առաջին անգամ նախագահ ընտրեց: Նաև՝ վերջին: 28 ձայնով՝ 33-ից: Բակո Սահակյանը ևս 3 տարի կպաշտոնավարի: Սեպտեմբերին ավարտվում է նրա պաշտոնավարման երկրորդ ժամկետը և փաստացի՝ սկսվում է երրորդը: Սահմանադրության փոփոխությունից հետո չի բացառվում, որ 2020-ին ու 2025-ին նա նորից առաջադրվի: Արցախում կատարվեց հակասական ընտրություն: Նախ քննարկվում էր, որ Հայաստանի պես անցնելու են խորհրդարանական կառավարման, հետո կտրուկ անցան նախագահականի: 2016-ի ապրիլյան քառօրյա պատերազմի ներգործությո՞ւն համարել: Ոչ: Պատերազմը՝ պատերազմ, իշխանությունը՝ իշխանություն: Կառավարման արդյունավետությունը բնավ էլ ուժեղ նախագահական ինստիտուտը չի ապահովում: Արցախում վտանգվեց ամենակարևորը՝ իշխանությունը դառնում է անձիշխանություն: Կգտնվեն հմուտ փորձագետներ ու քաղաքագետներ, որ կհայտարարեն՝ մարդը փորձ ունի, լավ աշխատում է, ժողովուրդը նրան ընդունում է, ի՞նչ կարևոր է ժամկետը: Գուցե Ղազախստանի հավերժ նախագահ Նազարբաևի օրինակն էլ բերեն՝ ի՞նչ կլիներ Ղազախստանի վիճակը, եթե Նուրսուլթան Աբիշևիչը չլիներ՝ չէ՞ որ Պուտինն է ասել՝ Նազարբաևը ինքը Ղազախստանն է: Պատմությունը եթե-ներ չի ընդունում, ոչ ոք չի կարող ասել՝ ինչպիսի երկիր կլիներ Ղազախստանը, եթե Նազարբաևը երկու ժամկետ միայն պաշտոնավարեր: Կամ՝ Ռուսաստանը: Կամ՝ Ադրբեջանը: Փոփոխությունների ոսկե օրենքը պատահաբար չի երկու ժամկետ սահմանել: Բակո Սահակյանի երրորդ ժամկետը ժողովրդավարության փորձություն է: Տարածք կորցրած նախագահի վերընտրությունը պատասխանատվություն է ԱԺ պատգամավորների համար՝ ժողովրդի առաջ: Բայց ոչ միայն: Պատերազմող երկրում ցանկացած որոշում անդրադառնում է պատերազմի ընթացքի վրա: Մեկ մարդու իշխանությունը և Արցախի անվտանգությունն ու ռազմաքաղաքական ապագան չեն կարող հավասար նժարների վրա դրվել: Սա նույնիսկ քննարկման թեմա չէ: Իսկ ընդհանրապես՝ Բակո Սահակյանի վերընտրությունը Արցախի նախագահ նաև հաստատում է, որ Հայաստանում վարչապետ է դառնալու Սերժ Սարգսյանը՝ իշխանությունը չի փոխում դեմքն ու դիրքը՝ հայկական ճանաչված ու չճանաչված պետություններում: Բանակցային գործընթացի զիգզագներն էլ են վկայում: Հայտնի չէ՝ ո՞վ է 2018-ի ապրիլից հետո հայկական կողմից բանակցելու: ՀՀ վարչապե՞տը: Եվ ո՞վ: Հնարավոր կդառնա՞ Ստեփանակերտը բանակցային սեղան վերադարձնել ու Ստեփանակերտը ինքը իր շահերը կներկայացնի ու կպաշտպանի՞: Ի դեպ, համարվում էր, որ Ադրբեջանն էլ Իլհամ Ալիևն է, բայց Պնախարար Զաքիր Հասանովի վերջին հարցազրույցը վկայեց, որ Ալիևը այլընտրանք ունի ի դեմս Պնախարարի, գուցե և մրցակից: Ինչո՞ւ ոչ: Դեմագոգիա, սոփեստություն, սադրել գիտի, ազգայնական է ու ահաբեկչությունը պետական քաղաքականության հիմքում է դնում, ինչո՞վ է նախագահին զիջում: Ավելին՝ ռազմական արվեստին էլ է տիրապետում, ինչ չգիտի՝ սովորեցնում է ՌԴ Գլխավոր շտաբը՝ տրամադրելով Սիրիայում պատերազմական փորձի տվյալներ, որ նա պատրաստվում է տեղայնացնել լեռնային տարածքում: Զինվորականները կարող են միմյանց հետ փորձ փոխանակել, բայց երբ դա հրապարակվում է, դառնում է տեղեկատվական պատերազմի մաս, իսկ պատերազմում երբ քեզ վրա կրակում են, դու չկրակես, մի օր կկպչի: Ինչքան էլ ասես՝ «Veni, vidi, vici», անգործության դեպքում «Et tu, Brute» ես ասելու, որ Հուլիոս Կեսարը, իրականում չի ասել, դավադրության մասին էլ գիտեր, դավադիրներին էլ, գիտեր ու չէր հավատում: Բրուտոսն էլ նրա որդին չէր, ինչպես նրա որդին չէր Օկտավիանոսը: Նրան պատմիչներն են վերագրել վերջին խոսք, որ նա կռվի մեջ չհասցրեց ասել:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ. Ավետիս և բոթ՝ նայած ով ինչ խնդիր էր լուծում՝ Սևանի մակարդակը 7 սանտիմետրով իջել է:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ